Xocali haqqinda melumat

Xocali haqqinda melumat ilə tam təfərrüatı ilə tanış olaq.

XOCALI SOYQIRIMI NƏDİR?

1991-ci ilin sonlarında erməni silahlı qüvvələri tərəfindən blokadaya alınan Xocalı 936 kvadratkilometr ərazisi olan, 2605 ailənin və 11356 nəfərin yaşadığı şəhər idi. 1991-ci ilin dekabrında Qarabağın paytaxtı sayılan Xankəndi şəhərini işğal edən ermənilərin növbəti hədəfi Xocalı olub.
Ermənilər Xocalı ətrafındakı bütün kəndləri və yolları zəbt edərək şəhərin digər əyalətlərlə yol əlaqəsini kəsdilər.

1992-ci il yanvarın əvvəlindən işıqsız qalan Xocalının müdafiəsi yalnız yüngül silahlara malik yerli müdafiə qüvvələri və milli ordunun azsaylı əsgərlərindən ibarət idi. 1992-ci il fevralın 25-dən başlayaraq ermənilər Sovet Rusiyası ordusunun 366-cı motoatıcı alayının bütün maşınlarından istifadə edərək Xocalıya üçtərəfli hücuma başladılar, şəhəri iki saat ərzində top və tank atəşinə məruz qoydular. Hücumdan bir gün sonra illərlə yaddaşlarda qalacaq “Xocalı qırğını” baş verdi.

Rəsmi məlumatlara görə, Xocalı qətliamında 613 Azərbaycan vətəndaşı, o cümlədən 106 müdafiəsiz qadın, 70 qoca və 63 uşaq həyatını itirib. Qırğından 487 nəfər ağır yaralarla sağ çıxıb, erməni silahlı qüvvələri 1275 nəfəri əsir götürüb, onlardan 150 nəfərindən bu günə kimi xəbər yoxdur.

O ANLARI XOCALI QIRĞINININ ŞAHİDLƏRİ ANLAŞDILAR

Ermənilərin Xocalıda törətdikləri qırğından sağ çıxa bilənlər hadisədən 26 il keçməsinə baxmayaraq, həmin gün gördüklərini göz yaşları ilə təsvir edirlər.

Ermənilərin qadın və uşaqlara qarşı ayrı-seçkilik etmədən həyata keçirdikləri qırğında bir çox ailələr tamamilə məhv edilsə də, bəzi ailələr üzvlərinin bir qismini itirib. Qırğından sağ çıxan insanlar yaşadıqları işgəncələrin ağrısını da, yaxınlarını itirməyin acısını da bu gün eyni şəkildə xatırlayır və yenidən yaşayırlar.

Xocalı Soyqırımının şahidlərindən olan Fitat Məmmədova (58) 1992-ci ildə ermənilərin hücumu nəticəsində bir çox qohumlarını, o cümlədən əri, uşağı və iki böyük qardaşını itirib.

A.A.-ya başına gələnləri izah edən Məmmədova qətliamdan əvvəl ermənilərin günlərlə Xocalını atəşə tutduğunu, şəhərdəki bütün qadın və uşaqların zirzəmilərdə gizlənməli olduğunu bildirib.

Fevralın 25-i axşam saatlarında ermənilər şəhərə daxil olanda bütün dinc sakinlərin soyuq havada qaçmağa çalışdıqlarını xatırladan Memmedova bunları belə izah edib:

“Qırğından bir neçə gün əvvəl atılan zəhərli artilleriya mərmisi nəticəsində uşağım həyatını itirdi. Əsgər olan iki böyük qardaşımdan biri mülki insanları qoruyarkən anamın gözü qarşısında snayper atəşi ilə şəhid oldu. Qardaşlarımdan birinin 17 yaşlı uşağı hərbi forma geydiyi üçün güllə yağışına məruz qaldı.Onun bədənindən 7 güllə çıxarıldı.Mən qaça bildim,amma anam,arvadım və digər qardaşım əsir düşdü. Anamı bir gün sonra buraxdılar, amma qardaşımı və həyat yoldaşımı öldürdülər.Əsirlikdən sağ çıxanların dediyinə görə, qardaşımı və arvadımı işgəncə ilə öldürdülər.Arvadımın ürəyini diri-diri çıxardılar.Qardaşımın qollarını sındırdılar və ayaqları.Cəsədlərini martın 3-də tapıblar.”Geri götürdük. Xocalı yarası sağalacaq yara deyil. Bədənin bir orqanı zədələnəndə bir müddət sonra sağalır. Amma bu yaranı heç vaxt unutmayacağıq. bu vəhşilik”.

“ÇƏNƏMİ, BURNUMU, BİLƏĞİMİ, QABIRAĞIMI VƏ AYAQ BARMAĞIMI QIRDILAR”

Hüseynağa Quliyev (52) Xocalıdan yerli müdafiə alayında xidmət edən əsgərdir. Ermənilərin hücumuna bacardıqları qədər cavab verməyə çalışsalar da, sayları az olduğundan müqavimət göstərə bilməyiblər. Demək olar ki, bütün alay şəhid oldu. Zirehli maşından açılan atəş nəticəsində yaralanan və sonra əsir götürülən Quliyevin verdiyi işgəncələr səbəbindən bu gün də səhhətində problemlər var. Əsirlikdən azad edilərkən çəkilən fotolar Quliyevin keçirdiyi ağrılardan xəbər verir.

Qabırğalarındakı sınıqlar tam sağalmayan, qulaq pərdəsində problem olan və danışmaqda çətinlik çəkən Quliyev başına gələnləri belə izah edib:

“Əsgər olduğum üçün ən ağır işgəncələrə məruz qaldım. Üstümə benzin töküb yandırmaq istədilər. Yaralı olduğum üçün xatırlamıram. Digər məhbuslar vaxtında müdaxilə edib söndürdülər. Mənə görə dindirildim. günlərdir.Amma ölüm riskini gözə alaraq susmağa üstünlük verdim.İşgəncələr daha da artdı.Çənəmi,burnumu,biləyimi yaraladım.Qabırğalarımı,ayaq barmaqlarımı sındırdılar.”Faiq” adlı dustaqı “Qarabağdır” demədiyi üçün güllələdilər. “Ermənilərə. Qaçmaq istədim, amma məni dəmir dəyənəklə vuraraq huşumu itirdilər. Sonra məni erməni əsirlə əvəz etdilər. Mövqelərimizə gedə bilmədim, yıxıldım. Öldüyünü zənn etdilər. “Məni Ağdam meyitxanasına apardılar. Anam və əmim meyitimi aparmağa gələndə anladılar ki, sağam. Məni dərhal xəstəxanaya apardılar. 1,5 il xəstəxanada müalicə olundum. O ağrıları indi də yaşayıram. Məni Ağdamın morquna apardılar. Anam və əmim meyitimi aparmağa gələndə anladılar ki, sağam. Məni dərhal xəstəxanaya apardılar. 1,5 il xəstəxanada müalicə olundum. İndi də o ağrıları yaşayıram. Çox yaxın qohumumu itirdim, əmimin ailəsi, o cümlədən 85 yaşlı babam vəhşicəsinə qətlə yetirildi”.

Xocalı hadisələrinin şahidlərindən biri

Hadisəni Azərbaycan və dünya ictimaiyyətinə ilk çatdıran jurnalistlərdən biri olan 53 yaşlı Şamil Sabiroğlu. Sabiroğlu bu gün jurnalist olmasa da, “Xocalı Soyqırımını Tanıtma Birliyi” qeyri-hökumət təşkilatının sədridir və Xocalıda baş verənləri dünyaya çatdırmaq üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirir.

Həmin illərdə “Səhər” qəzetinin Qarabağ müxbiri işləyən Sabiroğlu 1991-ci ilin noyabr ayından Xocalının blokadada olduğunu hiss etdiklərini, dairənin gündən-günə daraldığını bildirib.

Xocalı qətliamı baş verən zaman Ağdamda olduğunu və hadisəni eşidən kimi köməyə tələsdiyini deyən Sabiroğlu, “Qırğından sağ çıxanlarla görüşməyə getdik. O qədər dəhşətli şeylər gördüm ki, unutdum. Jurnalist idim, hətta mərkəzə xəbər göndərməyi də unudurdum.Birdən bunu anlayanda dərhal Ağdam şəhər mərkəzinə getdim və poçtdan qəzetimizə zəng etdim.Vəziyyəti bildirdim.Əvvəlcə inanmadılar. Çünki dövlət məmurları cəmi 2 nəfərin öldüyünü demişdilər.Qəzetim Xocalıda qırğın olduğunu manşetlə yazmışdı.Sonradan mən yenə də meyitləri toplamaq və yaralanmış insanları işə saldım.Hətta meyitlərə işgəncə verib tanınmaz hala saldılar.Qadınların döşləri çılpaq, ayaqları kəndirlə bağlanmışdı.. Balaca qızcığaz zorlandıqdan sonra öldürüldü.Görəsən, xocalılılar erməniləri bu vəhşiliyi törətməyə vadar edən nə etdi.Ermənistan prezidenti Sarkisyan deyir ki, Xocalıya qədər azərbaycanlılar düşünürdülər ki, dinc insanları öldürmədik, amma Xocalı ilə biz bu təsəvvürü pozduq.” Gec-tez torpaqlarımızı itirdik.“Biz onu geri alacağıq, amma Xocalıda baş verənləri heç vaxt unutmayacağıq”. qiymətləndirməsini etdi.

Ermənilərin uşağa, qadına, qocaya rəhm etmədiyini deyən Sabiroğlu, “Xocalıdan Döyüşçü Allahverdiyev adlı qoca var idi. O, İkinci Dünya Müharibəsində uzun müddət faşistlərin əsirliyində qaldı, amma sağ-salamat geri qayıtdı. O, burada ermənilər tərəfindən qətlə yetirilib”. dedi.