31 mart soyqırımı inşa
Tarix türklərə qarşı soyqırımlarla doludur. Biz türklər ağlamağı bilmədiyimizdən (yaxud bunu etmədiyimizdən) tarixdə bizə qarşı törədilən soyqırımları, zülmləri heç vaxt xatırlamamışıq və tez unutmuşuq. Məsələn, bizə qarşı törədilən bu soyqırımları heç vaxt rəsmi şəkildə qeyd etməmişik. Eləcə də türk tarixinə nəzər saldıqda görürük ki, biz həmişə zəfərlərimizi, şəhərlərimizin azad olunduğu günləri qeyd edirik, amma heç vaxt itirdiyimiz müharibələri, məruz qaldığımız haqsızlıqları, hətta soyqırımları xatırlamağa ehtiyac duymamışıq. Belə ki, tariximizin bir hissəsi həmişə qaranlıq qalıb və adi insanlarımız tarixin bu cəhətindən o qədər də xəbərdar olmayıblar.
Lakin türklərin Qərbdə Vyanadan, Şərqdə Qafqazdan çəkilməyə başladığı dövrdən sonra soyqırıma məruz qaldıqları hadisələrlə doludur. Vyana, Bosniya, Mora, Tripolis və Balkanların digər hissələrində; Yaxın tariximizdə Bosniyada soyqırımına məruz qalan həmişə biz türklər və müsəlmanlar olmuşuq. Digər tərəfdən, Qafqaza nəzər saldıqda görürük ki, son iki əsrin tarixi türklərə qarşı soyqırımlarla doludur. İrəvan xanlığında, Bakıda, Gəncədə və bir çox başqa türk bölgələrində qırğına məruz qalanlar həmişə türklər olub. Ancaq bu gün Qərb ictimai rəyinə nəzər saldıqda paradoksal olaraq bu ittihamlara həmişə türklərin məruz qalmasıdır.
Türklərə qarşı törədilən ən amansız soyqırımlardan biri də Azərbaycan türklərinin məruz qaldıqları soyqırımıdır. Azərbaycan türkləri son 150 ildə müntəzəm olaraq soyqırıma məruz qalıb. Bu soyqırımların sonuncusu 1992-ci il fevralın 26-da Xocalı şəhərində baş vermiş soyqırımıdır.
31 mart soyqırımı inşa
1918-ci il martın 31-də ermənilər Bakı, Şamaxı, Quba, Kürdəmir, Salyan və Lənkəran şəhərlərində böyük soyqırımlar törədiblər. Bakıda cəmi bir gündə 12 min türk öldürüldü. Bəzi xarici mənbələrə görə bu rəqəm 25 min civarındadır. Şamaxı şəhərində öldürülən türklərin sayı 7 min nəfər idi. Mart ayında Azərbaycanda davam edən qırğınlar və soyqırımlar sentyabr ayına qədər davam etdi və Nuri Paşanın komandanlığı ilə Qafqaz İslam Ordusu vəziyyəti nəzarətə götürənə qədər davam etdi. Bu qırğınlar zamanı ümumilikdə 50 min Azərbaycan türkü öldürülüb. Qafqaz İslam Ordusu 1100 əsgər və 30 zabitini şəhid olaraq itirib. Bu gün Azərbaycanın müxtəlif yerlərində bu əsgərlərin xatirəsinə şəhidlər məzarlığı salınıb. Bu gün 1998-ci il martın 31-dən Azərbaycan türklərinə qarşı törədilmiş soyqırım günü kimi qeyd edilir.
Çar Rusiyasının son dövrlərində əvvəllər Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşmış ermənilər hakimiyyət boşluğundan istifadə edərək ətraf kənd və şəhərlərdə azərbaycanlıları qırmağa, torpaqlarını zəbt etməyə başladılar. 1905-ci ildən yaxşı təşkilatlanmış və silahlanmış ermənilər bütün bölgələrdə, xüsusən də Bakıda iğtişaşlar yaratmaqla azərbaycanlıları qorxutmaq siyasəti həyata keçirirdilər.
1917-ci ildə Rusiyada baş verən inqilabdan sonra Bakıda hakimiyyəti ələ keçirən bolşeviklərin erməni lideri Stepan Şaumyanın dəstəyini alan erməni və bolşevik quldur dəstələri azərbaycanlılara qarşı hücumlarını artırıb. 1918-ci il martın 30-dan aprelin 3-dək Bakıda, Şamaxıda, Qubada, Xaçmazda, Lənkəranda, Hacıqabulda, Salyanda, Zəngəzurda, Qarabağda, Naxçıvanda və digər bölgələrdə erməni və bolşevik quldur dəstələri tərəfindən minlərlə azərbaycanlı qətlə yetirilib.
Azərbaycan tarixində ən böyük kütləvi soyqırımı kimi öz yerini tutan bu lənətlənmiş hadisəyə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmək, tarixdə erməni ekstremistlərinin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri bütün qırğınları bir gündə ümummilli lider Heydər Əliyev 1998-ci ilin martında fərman imzalamışdır. Bu fərmanla 31 mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü elan edilib və soyqırımı qurbanlarının əziz xatirəsi Azərbaycan cəmiyyətinin yaddaşında daim qorunub saxlanılıb. Sərəncamda həmçinin Azərbaycan xalqının öz milli dəyərlərinə, tarixi köklərinə, vətəninə sadiqliyi ifadə olunub.
1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Azərbaycan Demokratik Respublikası hökumətinin, Fövqəladə İstintaq Komissiyası bu hadisələrin dəhşətini göz önünüzə gətirməyiniz üçün materiallarında göstərir ki:
Şamaxıda 1918-ci ilin mart-aprel aylarında 8 minə qədər dinc sakin qətlə yetirilimişdir. Əksər mədəniyyət abidələri həmçinin Şamaxı Cümə məscidi də daxil olmaqla yandırılmış və uçurulmuşdur.
28 kənd Cavanşir qəzasında, 17 kənd isə Cəbrayıl qəzasında tamamilə yandırılmış, əhalisi məhvedilmişdir.
Gümrü yaxınlığında 1918-ci il aprelin 29-da əsasən qadınlardan, uşaqlardan və yaşlılardan ibarət 3 min nəfərlik azərbaycanlı köçü pusquya salınaraq son nəfərinədək məhv edilmişdir.
Erməni silahlı dəstələri Zəngəzur qəzasında
115 azərbaycanlı kəndini məhv etmiş, 3257 kişi, 2276 qadın və 2196 uşağı öldürmüşdülər. Bütövlükdə bu qəza üzrə 10068 azərbaycanlı öldürülmüş və ya şikəst edilmiş, 50000 azərbaycanlı qaçqın düşmüşdür.
135 min azərbaycanlı İrəvan quberniyasının 199 kəndində məhv edilmiş, kəndlər isə yerlə yeksan edilmişdir. Erməni silahlı dəstələri daha sonra Qarabağa yürüş etmiş 1918-1920-ci illər arasında Qarabağın dağlıq hissəsində 150 kənd dağıdılımış, əhalisi məhv edilmişdir.